Του Γιώργου Χ. Παπαγεωργίου

Το σπόρο μιας νέας κρίσης του ευρώ έσπειρε η στάση της Γερμανίας και των άλλων πλεονασματικών χωρών, όπως η Ολλανδία και η Αυστρία, με τις αντιρρήσεις τους στην έκδοση «κορωνο-ομολόγων», παρά τις εκκλήσεις εννέα χωρών της Ε.Ε. αλλά και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, καθώς και πλειάδα οικονομολόγων και δεξαμενών σκέψης ανά τον κόσμο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της τηλεδιάσκεψης των ηγετών της Ε.Ε. την περασμένη εβδομάδα, η πρόεδρος της ΕΚΤ Κριστίν Λαγκάρντ συγκρούστηκε με τη Γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, για το θέμα της έκδοσης ευρωομολόγων τα οποία θα εγγυηθούν από κοινού όλες οι χώρες της ευρωζώνης για να αντιμετωπιστεί η κρίση του κορωνοϊού -τα λεγόμενα «κορωνο-ομόλογα» όπως ήδη αποκαλούνται.
Οι δε ηγέτες της Ιταλίας και της Ισπανίας διαμήνυσαν ότι εάν δεν βρεθεί κοινή λύση χρηματοδότησης, τότε αυτοί θα λύσουν το θέμα μόνοι τους. Είναι σαφής πλέον ο κίνδυνος να οδεύσει προς τη διάλυση η ευρωζώνη, καθώς οι Ιταλοί και οι Ισπανοί συνειδητοποιούν ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι ανύπαρκτη. Αντ’ αυτής επιχειρείται να επιβληθεί και πάλι η γερμανική βούληση, μέσα από «κορωνομνημόνια» που θα επιβάλει ο ESM προκειμένου να δανείσει τις χώρες μέσα στη νέα κρίση.

 

Στις ΗΠΑ βρέχει χρήμα...

Την ώρα που οι ΗΠΑ ανακοινώνουν διαρκώς νέες παρεμβάσεις, μοιράζουν επιταγές στους πολίτες και το «πακέτο» των ενισχύσεων να έχει ήδη ανέβει στα 2 τρισ. δολάρια, η Ευρώπη ταλαντεύεται -και πιθανόν τελικά να διχαστεί- σχετικά με το πόσα χρήματα θα δώσει και, κυρίως, ποιος θα τα πληρώσει για να αποφευχθεί η πλήρης κατάρρευση της οικονομίας.
Οι εκκλήσεις ευρωπαϊκών κυβερνήσεων -ανάμεσα στις οποίες και η ελληνική- αλλά και οικονομολόγων από όλο τον κόσμο για την έκδοση ευρωομολόγου πληθαίνουν, αλλά προς το παρόν σκοντάφτουν στις -τόσο προβλέψιμες- αντιρρήσεις των Γερμανών και άλλων πλεονασματικών χωρών, όπως η Ολλανδία.

 

...και στην Ευρώπη μνημόνια

Αντί ευρωομολόγων, η Ευρωζώνη πιέζεται από τη Γερμανία και τους συμμάχους της στο να χορηγήσει χρήματα στις χώρες που τα χρειάζονται για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού και των επιπτώσεών του στην οικονομία μέσα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, το γνωστό μας ESM, ο οποίος είναι και ο φορέας που έχει αναχρηματοδοτήσει το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού δημοσίου χρέους.
Το ζήτημα, όμως, είναι ότι ο ESM χορηγεί δάνεια, είτε μέσα από κανονικά μνημόνια με σκληρά μέτρα, είτε μέσα από την Προληπτική Γραμμή Πίστωσης η οποία και πάλι προϋποθέτει ένα είδος μνημονίου.
Δυστυχώς, φαίνεται ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται, διότι και στο αποκορύφωμα της προηγούμενης κρίσης το 2012 είχε προταθεί η έκδοση ευρωομολόγου, η οποία τελικά έπεσε στο κενό και αντ΄αυτού δημιουργήθηκε ο ESM, ο οποίος λειτουργεί λίγο-πολύ σαν ένα ευρωπαϊκό ΔΝΤ, ακολουθώντας τη σκληρή γερμανική γραμμή.
Ο ESM είναι στην πραγματικότητα μια Α.Ε. όπου οι χώρες μέλη εκπροσωπούνται ανάλογα με το οικονομικό τους μέγεθος και, όπως είναι λογικό η Γερμανία που είναι ο μεγαλύτερος μέτοχος έχει τον πρώτο και τελευταίο λόγο.
Αντίθετα, εάν προχωρήσει η διαδικασία του ευρωομολόγου, αυτή πιθανότατα θα βασιστεί σε πιο πολιτικές διαδικασίες και σε θεσμούς της Ε.Ε., όπως η Κομισιόν, η οποία είναι πιο πολιτικοποιημένη και όπου ο «λόγος» των άλλων χωρών, ακόμα και των μικρότερων έχει μεγαλύτερη βαρύτητα. Και τούτο ακόμα κι αν την έκδοση του ευρωομολόγου αναλάβει ο ESM.
Έκκληση για την έκδοση ευρωομολόγου, έκαναν την περασμένη εβδομάδα οι ηγέτες εννέα χωρών της Ε.Ε., ανάμεσα στους οποίους και ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης με επιστολή τους προς τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Την επιστολή υπογράφουν οι: Sophie Wilmès, Πρωθυπουργός του Βελγίου, Emmanuel Macron, Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, Κυριάκος Μητσοτάκης, Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Leo Varadkar, Πρωθυπουργός της Ιρλανδίας, Pedro Sánchez, Πρωθυπουργός της Ισπανίας, Giuseppe Conte, Πρωθυπουργός της Ιταλίας, Xavier Bettel, Πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, António Costa, Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, Janez Janša, Πρωθυπουργός της Σλοβενίας.

 

Τι είναι το ευρωομόλογο

Το ευρωομόλογο, εν προκειμένω το «κορωνο-ομόλογο» σημαίνει ότι οι χώρες μέλη της Ε.Ε. θα πουλήσουν στη διεθνή αγορά ένα ομόλογο το οποίο θα εγγυηθούν από κοινού, για να αντλήσουν χρήματα τα οποία θα χρησιμοποιήσουν για την αντιμετώπιση του κορονωϊού και των επιπτώσεών του στην οικονομία.
Δεδομένου ότι θα υπάρχει η εγγύηση όλων των χωρών, στις οποίες περιλαμβάνονται μερικές από τις ισχυρότερες οικονομίες του πλανήτη, όπως κατ΄ εξοχήν η Γερμανία, αυτό σημαίνει ότι αντισταθμίζεται ο κίνδυνος που υπάρχει από τις πιο ευάλωτες οικονομίες (όπως π.χ. η Ελλάδα αλλά και η Ιταλία) και έτσι το επιτόκιο θα είναι πολύ χαμηλό και επομένως ο δανεισμός θα είναι φθηνός.
Το πρόβλημα είναι, βέβαια, ότι η Γερμανία και οι άλλες ισχυρές χώρες με υψηλή πιστοληπτική δυνατότητα αντιδρούν διότι φοβούνται ότι τελικά το βάρος θα πέσει στις δικές τους πλάτους και θα κληθούν να πληρώσουν τα σπασμένα.
Γιαυτό και οι χώρες του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης επιμένουν η όποια χρηματοδότηση να γίνει μέσα από τους μηχανισμούς του ESM.

 

Ο δηλητηριώδης ESM

Σε κάθε περίπτωση η χρηματοδότηση από τον ESM περιλαμβάνει όρους και προϋποθέσεις, αλλά και την ρήτρα της αιρεσιμότητας, η οποία σημαίνει ότι εάν δεν τηρούνται τα συμφωνηθέντα, η χρηματοδότηση διακόπτεται. Με λίγα λόγια, χρηματοδότηση από τον ESM σημαίνει ότι το Ταμείο γίνεται «αφεντικό» της οικονομίας και υπαγορεύει πολιτικές ακόμα και νόμους, όπως έχουμε βιώσει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια.
Γίνεται εύκολα αντιληπτό, λοιπόν, για ποιο λόγο οι Ιταλοί, αλλά και οι Γάλλοι και πολλές άλλες κυβερνήσεις της Ε.Ε. δεν θέλουν ούτε να ακούσουν για τον ESM.
Είναι χαρακτηριστική η δήλωση του Πιερ Κάρλο Παντοάν, βουλευτή της κεντροαριστεράς και πρώην υπουργού Οικονομικών της Ιταλίας στους Financial Times ότι: «Ο ESM είναι δηλητήριο. Αν τον αγγίξεις, πεθαίνεις».

 

Η προληπτική γραμμή

Η ένταξη μιας χώρας στην προλητπική γραμμή του ESM σημαίνει ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει πλέον το δικαίωμα να χρηματοδοτεί απευθείας το συγκεκριμένο κράτος, κάτι που υπό κανονικές συνθήκες απαγορεύεται. Η χρηματοδότηση αυτή προβλέπεται από το μηχανισμό των Απευθείας Αγορών Ομολόγων (Outright Monetary Transactions - OMT) ο οποίος δημιουργήθηκε το 2012 αλλά δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Με τις αγορές αυτές η ΕΚΤ αγοράζει τα κρατικά ομόλογα απευθείας από τον εκδότη, π.χ. από το Ιταλικό υπουργείο Οικονομικών. Αυτό σημαίνει ότι η ΕΚΤ μπορεί να χρηματοδοτήσει (στην ουσία δημιουργώντας χρήμα) με απεριόριστα ποσά και με απολύτως ελεγχόμενο κόστος κάθε κυβέρνηση. Είναι κάτι διαφορετικό από τις μαζικές αγορές ομολόγων που κάνει η ΕΚΤ μέσα από την ποσοτική χαλάρωση (Quantitative Easing - QE), το λεγόμενο «τύπωμα χρήματος». Με το QE, η ΕΚΤ αγοράζει τα ομόλογα μέσα από την δευτερογενή αγορά, στην οποία τα διαθέτουν οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές ή άλλες εταιρείες που τα έχουν στην κατοχή τους.
Είναι σαφές, λοιπόν, ότι εάν μια χώρα αποφασίσει να κάνει χρήση της προληπτικής γραμμής του ESM για να χρηματοδοτήσει την άμυνά της απέναντι στον κορωνοϊό θα παραδώσει στα χέρια του μηχανισμού αυτού (στην πραγματικότητα στη Γερμανία και τους πλεονασματικούς συμμάχους της) όχι μόνο τη διαχείριση των χρημάτων που θα λάβει, αλλά και ένα σημαντικό κομμάτι της οικονομικής -και όχι μόνο- πολιτικής της.